PROBLEEMBOEKEN

Oplossing van de driezet van Henk Prins (zie onderaan de pagina)

 

 

Op deze pagina 5 probleemboeken en 6 problemen.

Boek kiezen? Nummer klikken.

1. Искусство Шахматной Композиции

2. Comins Mansfield MBE

3. 1000 Erlesene Schachaufgaben aus den letzten 25 Jahren

4. Chess Problems: Introduction to an Art

5. The Two-move Chess Problem: Tradition and Development

6.  Geen boek, maar een toetje: Tweeling Wolfgang Pauly

 

Meer schaakboeken, schaak- en ander nieuws op www.tomsschaakboeken.nl   

 


Meer dan bij ‘Partijen’ neem ik met aarzeling de rubriek ‘Probleemboeken’ op in deze site.
Expert ben ik niet, liefhebber destemeer. Componeren is mij nooit gelukt. Maar genieten van problemen kan ik wel. Tenslotte kan ik ook geen Erasmusbrug bouwen, maar ik waardeer hem wel. Een paar keer heb ik meegedaan aan de jaarlijkse Oploswedstrijd van de Nederlandse Bond van Probleemvrienden, wat me enkele jaargangen van het Probleemblad heeft opgeleverd.
Het is dus geen specialisme, maar ik heb in de kast wel een bescheiden verzameling van een zestigtal uitgaven op probleemgebied. Ze vormen een onuitputtelijke bron van plezier, schoonheid en verrassende ontknopingen.
Aan de bespreking zijn steeds een of twee problemen toegevoegd.

 

Deze pagina is samengesteld uit 3 eerder  gepubliceerde artikelen.

1

image001

2

 

image002

ИСКУССТВО ШАХМАТНОЙ КОМРОЗИЦИИ
 

Selectie van Schaakproblemen
door P.I. Sawin en N.M. Plaksin.

Uitgeverij  Kartja Mollovenjaske, 1987.

Een kostelijk boekje, weliswaar in het Russisch, maar omdat er veel diagrammen zijn gebruikt, toch enigszins te volgen. Mijn exemplaar is behoorlijk verkreukeld maar de inhoud is ideaal materiaal voor het slapen gaan. Het staat boordevol met schaakpuzzles, retrogade-en letter-problemen, enz.

Uit het boek is opgenomen een tweezet van J. Hartong, buitengewoon belangrijk en Nederlands componist.
Sawin en Plaksin hebben een verzameling aangelegd van Fairy Chess problemen. Het Nederlands heeft daar eigenlijk geen goede vertaling voor; er is wel sprookjesschaak voorgesteld; ook komen de kwalificaties orthodox en onorthodox voorbij. We houden het gewoon op Fairy Chess, dan weet iedereen wat er bedoeld wordt.
Zij nemen wel helpmatten, zelfmatten, retrogade problemen of andere afwijkingen van de spelregels, enz. op, maar geen problemen met afwijkende stukken zoals de Grasshopper.

Het hier opgevoerde probleem van Hartong is een tweeling, of wel twee problemen die sterke overeenkomsten vertonen, maar met een wezenlijk onderscheid in het oplossingsverloop.
Een tweeling houdt m.i. op zichzelf geen kwalificatie in. Dit is een orthodox probleem, alleen in dubbele uitvoering.

COMINS MANSFIELD MBE
CHESS PROBLEMS OF A GRANDMASTER

B.P. Barnes

Uitgegeven door de British Chess Problem Society, 1976.
Beperkte oplage van 750 stuks.

Om de betekenis van Mansfield in de probleemwereld  duidelijk te maken geef ik enkele regels – vrij vertaald -uit “A Personal Note” door de schrijver in het boek opgenomen:
“Twintig jaar geleden beklom ik de enorm steile traptreden op weg naar kamer 18 van het St. Bride’s Institute, Londen, waar de BCPS (British Chess Problem Society) samenkomt, en ontmoette Mr. Mansfield voor de eerste keer. Ik was een 17-jaar oude beginnend componist en hij was de grote expert waarover ik zoveel had gelezen en wiens problemen me zo hadden getroffen. Ik herinner me nog de opwinding te worden voorgesteld aan Mr. Mansfield ‘s werelds grootste tweezet componist – die wel wilde zien wat voor problemen ik had gemaakt.”

Mansfield vertelt dat hij het onderstaand probleem maakte gedurende de Eerste Wereldoorlog in de loopgraven bij Ieper. Lees verder in Commins Mansfield MBE”.

Citaat uit:
Chess Problems: Introduction to an Art,
Lipton, Matthews, Rice, 1963. blz. 43:
“It is unlikely that any composer can challenge Mansfield as a master of cross-check two-movers.”


image003

J. Hartong, 1948
Mat in twee zetten
.
Een tweeling:
1. het diagram
2. alles één veld
naar rechts schuiven


image004

Mansfield, 1917
Mat in twee zetten




 

Oplossing:

1ste probleem:
1. Dh4! dreigt 2. Dh8 mat.
1. … d6, d5    2. Da4
1. … f6, f5     2. Dh5

2de probleem:
1. Da1! dreigt 2. Da8 mat.
1. … e6, e5  2. Da3
1. … g6, g5  2. Dh8

Het oplossingsverloop is bijna gespiegeld. In het tweede probleem maakt de zet 1. … g6 (g5) het mat door Da1-h8 mogelijk.

In de serie Probleemcomponisten is onder nummer IV* een uitgave gewijd aan Jan Hartong. Het bevat naast een beknopte levensbeschrijving van de hand van Dr. M. Niemeijer ongeveer 140 problemen.

 

* Uitgave van de Afdeling Problematiek van de Koninklijke Nederlandse Schaakbond, 1946.

Oplossing:

1. Le4! dreigt 2. Pxc4 mat
1. … Pxd6+ 2. Ld3
1. … Pxe3+ 2. Pb5
1. … Pe5+   2. Td3
1. … Ke5 2. Pxc4 of 2. Pxf7

Weergaloos, schitterend.
Lb8, Ta4, Dc1 en Le2 houden zich allemaal met de vijandelijke koning bezig. Lg2 speelt de prima donna, haar tegenspeler is Pc4.
Ik maakte begin jaren vijftig (?) kennis met dit probleem door dagblad Trouw, waarin zes problemen ter oplossing werden aangeboden. Hierin stonden - zo bleek mij later - alleen maar topstukken van De Jong, Lloyd, Mansfield, e.a. Dit was voor mij het begin van de liefde voor de problematiek.

 
Tenslotte nog een keer Barnes:
“Wat een prestatie om het beste cross-check*) probleem dat ooit gecomponeerd is, te maken op 20-jarige leeftijd.”

*) Voor de technische aspecten zal ik alleen letterlijke citaten gebruiken.

Cross-Check: “Een wit stuk plaatst zich tussen schaakgevend stuk en witte koning.”
THEMA-BOEK, Nederlandse Bond van Probleemvrienden (NBvP), F.W. Nanning en Drs A.M. Koldijk,1948, blz 31.

B.P. Barnes heeft met zijn boek een  prachtig monument opgericht voor zijn bewonderde Grootmeester van de Compositie.

3

1000Aufg

1000 Auserlesene Schachaufgaben
aus den letzten 25 Jahren
afgebeeld: titelblad

zusammengestellt von F.J. Prokop
Frant. J. Prokops Schachbücherei
C.A.T. Böhmisch-Märische Druck- und Verlagsaktiengesellschaft in Prag, 1944

 

Enkele jaren geleden kocht ik dit boek bij een antiquariaat. Het roept vragen op.
Het titelloze voorwoord is gedateerd 10 december 1944. Tsjecho-Slowakije is door de nazi’s bezet en je kunt aannemen dat de omstandigheden beroerd zijn. Het is winter, de oorlogsmachinerie draait op volle toeren. De Russen rukken op. Alles is schaars. Wat ter wereld maakt dit boek mogelijk?

Er is geen reden om aan de nobele bedoelingen van de samensteller te twijfelen. Hij schrijft o.a. ”Das Buch .... ist mehr als eine bloße Lektüre von so und soviel Seiten, es ist vielmehr eine nie versagende Quelle geistiger Erfrischung ....... Schon durch viele Jahre ist es nicht meht zur Herausgabe einer umfassenden Sammlung von Schachaufgaben gekommen, die dem Leser einen Einblick in die Werkstatt der besten Autoren seiner Zeit gewähren ......” enz.

De enige verwijzing naar de oorlogssituatie staat in de eerste regel: ”Die letzten ernsten Jahre” enz. Het lijkt me verstandig om daar inderdaad niet te veel over te schrijven, voor je het weet zeg je iets verkeerds. Maar daar ligt de eerste vraag. Welke concessies heeft de schrijver moeten doen om het boek te mogen uitgeven. Ten eerste aan de taal. Normaal gesproken zou je in de Nederlandse oorlogssituatie niet graag een boek in het Duits uitgeven. Over de kwaliteit van de opgenomen problemen kan ik niet oordelen, maar het valt wel op dat terwijl in het voorwoord gesproken wordt van “Werkstatt der besten Autoren seiner Zeit”, er vrijwel uitsluitend gekozen is voor werk van Tsjechoslowaakse componisten.

In het hele boek zijn voor zover ik kan zien twee Nederlandse componisten vertegenwoordigd, t.w. J. Opdenoort onder no. 494 met een driezet uit 1934 gepubliceerd in de Maasbode, en J. Hartong met twee driezetten uit resp. 1927 en 1928 onder nummer 157 en 158.
Er staan nog enkele namen bij die een andere nationaliteit doen vermoeden, zoals Larsen, Nielsen, Olsen en Akerblom. Maar van Russen is (uiteraard) geen sprake terwijl b.v. ook Engelsen en Amerikanen ontbreken.
Een andere vraag is hoe je aan het benodigde papier komt, en aan de faciliteiten om 1000 diagrammen te zetten.

Wat daar ook van zij, we geven graag een probleem uit dit werk. 
Wat te kiezen? Er is een probleem van Svoboda, dat, weten we sinds 1968, vrijheid betekent, voor een boek uit 1944 nogal toepasselijk. Er zijn composities van Miroslav Havel, Halumbirek, Palatz, natuurlijk Prokop zelf en vele anderen. We kiezen voor een probleem door Havel gepubliceerd in Tyden rohzlasu, op 29 mei 1944, en voegen daar een probleem van de veteraan schaakgrootmeester O. Duras aan toe. In zijn jonge jaren een toernooi-leeuw wijdde hij zich later aan het componeren van eindspelstudies en problemen.

Het boek wordt op verschillende plaatsen op internet te koop aangeboden.

Havel,M.
1000 Schachaufgaben
nr 249

Tyden rozhlasu, 29 mei 1944
Mat in 5 zetten

ResizeHavel

Oplossing:

1.d4

Variant 1:
1...Kxb4 2.Db2+ 2...Ka5
2...Kc4 3.Lf5 Kd5 4.Dc3 Kd6 5.Dc5

3.Le4
3.Ld3 Ka4
Het is ”op tijd” mat maar mooi is het niet.
4.Le2
(of 4.Lf1 ; 4.Lc4; 4.La6; 4.d5; 4.Kg3; 4.Kg4; 4.Kg5; 4.Kh3; 4.Kh5; 4.d5)
steeds
4...Ka5 5.Db5#.  

3...Ka6 4.Db4 Ka7 5.Db7#

Variant 2:
1...Kxd4
Geeft mooie varianten.
2.Dc2 Kd5
(2...Ke3 3.Kg3 Kd4 4.Dc5#)

3.Lf5 Ke5 4.Kg5 Kd4
( of 4...Kd6)
5.Dc5#

2.Db2+ Kc4
2. ... Ka5  4 Ka6 4.Db4 Ka7 5.Db7#

3.Lf5 Kd5 4.Dc3 Kd6 5.Dc5#

Duras,O.
1000 Schachaufgaben
nr 106

Cesk é slovo, 27.08.1922
Mat in 3 zetten

ResizeDuras
 
Oplossing:
 


1.Kg5 Kd8 2.La4 Ke7
2...Kc8 3. Dax8#

3. Df6#
1...Kb8 2.Lf3 Kc8 3.De8#
1...a5 2. Lg4+ Kb8 3.Db5#

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4



Chess Problems:
Introduction to an Art


Michael Lipton
R.C.O. Matthews
John Rice

Faber and Faber, London, 1963

5

 

The Two-move Chess Problem:
Tradition and Development

 

Some essays on selected two-move themes by

John M. Rice
Michael Lipton
Barry Barnes
Faber and Faber, London , 1966

 

Twee voortreffelijke probleemuitgaven van Faber en Faber.

Al ben ik geen probleemfanaat: ik heb genoten – en geniet nog – van  deze beide boeken. 
In de Introduction to an Art leer je  het hele scala van de probleemkunst kennen. Twee-, drie- en meerzetten, help- en zelfmatten, enz.

Ook de thema’s worden aan de hand van prachtige voorbeelden uit de doeken gedaan. Intussen kom je allerlei beroemdheden tegen:  de componisten in deze kunstvorm.
The Two-move Chess Problem, inderdaad, gaat dieper in op de tweezet.
Hier uit beide boeken een probleem, beide heel bekend  en heel mooi!

 

Mat in 3 zetten

 

 

W. Pauly

 

Mat in 2 zetten



C. Mansfield

Zie hoe de beide witte en zwarte lopers een spel met elkaar spelen. Hoe krijg je zoiets en met zo weinig materiaal voor elkaar. Maar Pauly was dan ook een hele, hele grote. In het fairychess misschien wel de allergrootste.

Oplossing:

1.Ta4    Lg7   2.Lf8+ Kb2 3.Lxg7#
1. ...   Lf6   2.Le7+
1. ...   Le5   2.Ld6+
1. ...   Ld4   2.Lc5+
1. ...   Lf7   2.Lxg6+ Ka2 3.Lxf7#
1. ...   Le6   2.Lf5+
1. ...   Ld5   2.Le4+
1. ...   Lc4   2.Ld3+
1. ...   g5    2.Lh7+ Ka2 3.Lxg8#
1. ...   Lc3+  2.Kxc3

Mijn eerste kennismaking met problemen was door een oploswedstrijd in dagblad Trouw in de jaren vijftig.  Er stonden zes problemen in waarvan de hier opgenomen Mansfield er een was.
Ik las ergens dat beginnende probleemliefhebbers op crosschecks vallen. Klopt. Al eerder nam ik een crosscheck van Mansfield op. Zie bij probleemboek 2 hierboven.
Het openen en sluiten van lijnen, het pennen en ontpennen, de matgevende reacties op de zwarte schaakjes, het is allemaal even boeiend.

Oplossing:
1. Le4   Pxd6+  2.Ld3#

1. ...   Pxe3+  2.Pb5#

1. ...   Pe5+   2.Td3#

1. ...   Pd2+   2.Pc4#

 

EEN TWEELING VAN WOLFGANG PAULY
Schweizerische Schachzeitung 1922

Mat in 5 zetten

 

 

a) Pionnen op a6 en a7

 

 

b) Pionnen op a5 en a6

Deze tweeling van – zo lezen we in het Tijdschrift van de KNSB, juli/aug. 1948 - het meest om zijn tweezetten (?) bekende Wolfgang Pauly, biedt een probleem in twee delen. Deze lijken als twee druppels water op elkaar. Zoek de verschillen!

Maar ook de oplossingen vormen een zeer gelijkende tweeling.

In beide problemen moet een Loper-Koning-batterij in stelling worden gebracht. In a) gaat de Koning op pad en in b) moet de loper op weg naar de Koning.

Het is schitterend te zien hoe het mat op identieke wijze tot stand komt.

 

Oplossing a:

1. Kc6   Ke5

2. Kb5   Kf5

3. Kc4   Ke5

4. Kxd3  Kf5

5. Kxd4#

Oplossing b:

1. La2   Ke5

2. Lc4   Kf5

3. Lxa6  Ke5

4. Lc8   Kf5

5. Kxd6#

 

 

OPLOSSING VAN DE DRIEZET VAN HENK PRINS

 

Henk Prins, de enige (nog levende) Nederlandse Internationaal Meester van de Schaakcompositie, heeft met het probleem dit jaar de eerste prijs gewonnen in het compositietoernooi van het Probleemblad van de Nederlandse Bond van Probleemvrienden over het jaar 2002.

 

 

 

Oplossing:

 

1.Lg7! ~    2. Pd5#    

 

1. ... Ld4  2. Pe3  ~       3. Pe4#

            2. ...  Le3     3. Pd5#

            2. ...  ef5     3. Pd1#

            2. ...  Le5/f6  3. Tc4#

 

1. ... T1d4 2. Pd2  ~       3. Pfe4#

            2. ...  Td2     3. Pd5#

            2. .... ef5/e5  3. Pb1#

 

1. ... T8d4 2. Pd6  ~       3. Pfe4#

            2. ...  Td6     3. Pd5#

            2. ...  ef5/f5  3. Pb5#

     

                 

1. ... Dd4  2. Pb6  ~       3. Pe4#

            2. ...  Db6     3. Pd5#

            2. ...  ef5/e5  3. Pa4#

            2. ...  Dc4+    3. Tc4#

            2. ...  Dd5+    3. Pd5#

 

www.tomsschaakboeken.nl